Vận chuyển xấp xỉ 90% lượng hàng giao thương quốc tế, hàng hải vẫn luôn được coi là huyết mạch của nền kinh tế toàn cầu (OEDC, 2020). Đây cũng là lĩnh vực thường được biết đến với sự bảo thủ trước những thay đổi và cách tiếp cận sáng tạo. Tuy nhiên tình hình đang dần khác đi. Các doanh nghiệp hàng hải, vốn từng rất phụ thuộc vào những phương thức truyền thống và hoài nghi việc ứng dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật, đã dần thấy đươc lợi ích mà công nghệ có thể mang lại và bắt tay hành động nhằm thích ứng với thế giới số ngày nay.

Trong rất nhiều lựa chọn, Trí tuệ nhân tạo (AI) tỏ ra hấp dẫn hơn cả, bởi công nghê này có thể giúp tăng tính hiệu quả của hầu hết các hoặt động giao thương bằng đường biển. Từ tàu không người lái, dịch vụ cảng, xử lý tài liệu đến các vấn đề về an toàn và môi trường, AI đang cho thấy khả năng thay đổi toàn diện một trong những lĩnh vực lâu đời nhất trên thế giới. 

Tàu không người lái

Ước tính, hơn 75% tai nạn tàu truyền trên biển xảy ra do lỗi của con người (Allianz, 2019), chủ yếu bởi kiệt sức, sai lệch thông tin, lỗi phán đoán, thiếu tuân thủ các quy định. Tàu không người lái, vì thế chính là chìa khóa cho việc tăng tính an toàn và giảm bớt sự tham gia của con người trong các hoạt động nguy hiểm nơi đại dương. Một chiếc tàu tự động được trang bị ra-đa, hệ thống định vị toàn cầu (GPS), cảm biến, camera, vệ tinh và được vận hành bởi hệ thống trí tuệ nhân tạo. Hệ thống này giúp thu thập, phân tích dữ liệu cũng như chỉ đường nhằm tránh các rủi ro trong quá trình tàu di chuyển. Tàu không người lái cũng được kỳ vọng mang lại lợi ích về tài chính đáng kể cho các hãng tàu, bởi chi phí về nhân sự thường chiếm tới hơn 30% chi phí vận hành của mỗi chuyến đi (CBInsights, 2018).

Năm 2018, Rolls-Royce và Finferries đã chế tạo và vận hành thành công chiếc phà tự động hoàn toàn đầu tiên trên thế giới. Tháng 9 năm nay, tàu không người lái Mayflower cũng sẽ bắt đầu hành trình xuyên Đại Tây Dương từ Anh tới Mỹ. Với tốc độ phát triển nhanh chóng của công nghệ, viễn cảnh những chiếc tàu không người lái thống trị tuyến đường biển có vẻ không còn quá xa xôi. 

Số hóa dịch vụ cảng biển

Khi những con tàu trở nên lớn hơn, các cảng biển cũng phải đối diện với áp lực tăng cao trong việc điều chỉnh hạ tầng để có thể xử lý các kiện hàng với kích thước khổng lồ. Nhằm duy trì tính cạnh tranh, dịch vụ cảng biển không còn cách nào khác, buộc phải trở nên nhanh hơn, hiệu quả hơn, thông minh hơn. Trí tuệ nhân tạo không chỉ tối ưu hóa dịch vụ cảng qua tự động hóa, mà còn nhờ tận dụng dữ liệu thời gian thực (real-time data). Dữ liệu được thu thập và tổng hợp từ các nguồn khác nhau để ước đoán khoảng chờ của thiết bị và bố trí tức thời các hoạt động dỡ hàng, chất hàng, xe vào bãi,…Thời gian chết của các thiết bị do đó sẽ được giảm thiểu trong khi các container được xử lý liên tục, trơn tru. Gần đây, nhiều cảng biển trên thế giới đã thành công trong việc tận dụng AI để số hóa quy trình. Cảng Rotterdam ở Hà Lan đã phát triển ứng dụng dự đoán thời gian tàu cập cảng, trong khi ở Bỉ, cảng Antwerp đã thu được những dữ liệu quan trọng về lưu lượng tàu nhờ việc phân tích chuyển động bằng AI và công nghệ xử lý hình ảnh. 

Trợ lý ảo

Tháng 12.2019, gã khổng lồ Maersk ra mắt Thuyền trưởng Peter – trợ lý ảo của nền tảng Quản lý Kiện hàng từ xa đã được nâng cấp. Ứng dụng này có nhiệm vụ hỗ trợ người dùng xuyên suốt quá trình vận chuyển lô hàng, theo dõi nhiệt độ, độ ẩm, mức Co2 của container, và gửi thông báo khi nhận thấy các dấu hiệu bất thường. 

Trong lĩnh vực hàng hải, trợ lý ảo có thể hỗ trợ theo dõi chuyến đi, đặt giao hàng, chỉnh sửa đơn hàng, cũng như nhanh chóng tìm kiếm và dịch các thông tin nhằm giải đáp, hướng dẫn các thuyền viên và nhân viên đất liền trong trường hợp khẩn cấp. Các trợ lý này cũng có thể học được sở thích và thói quen giao tiếp của người dùng để cung cấp dữ liệu phù hợp. Bởi AI là một công nghệ có tốc độ phát triển rất nhanh chóng, Truyền trưởng Peter và các đồng nghiệp tương lai sẽ sớm có thể giảm bớt sự can thiệp của con người trong việc vận hành tàu thuyền và tập trung hơn vào các công việc mang đến nhiều giá trị. 

 Xử lý tài liệu

Các doanh nghiệp hàng hải luôn phải xử lý một lượng khổng lồ các chứng từ mỗi ngày, bao gồm vận đơn, hóa đơn thương mại, danh sách đóng gói, hối phiếu ngân hàng… Xử lý bằng tay những giấy tờ này không chỉ tốn kém, mất thời gian mà còn dễ nảy sinh lỗi sai. Các giải pháp trí tuệ nhân tạo có thể học hàng ngàn mẫu chứng từ, đọc, quét, và bóc tách chính xác cụm từ cần lấy, nhờ đó cắt giảm nhân sự và quan trọng hơn, giảm tỷ lệ sai sót trong quá trình nhập liệu.

Tăng tính an toàn

Tăng cường sự an toàn cho các chuyến đi là một trong những lợi ích quan trọng nhất mà AI có thể mang tới cho vận tải biển. Công nghệ này không chỉ giúp người đi biển quyết định chính xác hơn nhờ việc phân tích dữ liệu về thời tiết, tình trạng các cảng, điểm nóng về hải tặc cũng như giúp phát hiện các vấn đề kỹ thuật. Người điều khiển, do đó có thể chủ động ứng phó nhằm tránh các hỏng hóc, tai nạn, tàu dừng đột ngột. và được làm việc trong một môi trường an toàn hơn. 

Kết hợp với hệ thống nhận diện hình ảnh, AI có thể được ứng dụng nhằm phát hiện vật thể ở các vùng lân cận, đưa ra cảnh báo trong trường hợp tầm nhìn hạn chế và giảm thiểu tối đa va chạm giữa các tàu thuyền. Việc xác định phương hướng cũng dễ dàng và thông minh hơn bởi hệ thống dẫn đường có thể đưa ra tuyến đường an toàn nhất dựa trên các dữ liệu về tai nạn cũng như cho phép người dung định vị và lần theo các tàu khác trên biển. 

Thân thiện với môi trường

Dù vận tải bằng đường biển hiện là phương thức thân thiện nhất với môi trường (ABB,2019), ngành hàng hải vẫn đang nỗ lực nhằm cắt giảm tác động của mình trong thời gian tới với hàng loạt các điều luật nghiêm khắc và chặt chẽ. AI có thể tính toán các yếu tố và đưa ra tuyến đường tối ưu, qua đó giúp hạn chế năng lượng tiêu thụ và giảm khí thải carbon. Phần lớn các tàu không người lại hiện nay cũng được thiết kế để chạy hoàn toàn bằng điện hoặc bằng năng lượng gió và mặt trời, hy vọng tạo ra những tác động tích cực đối với môi trường.

Hiện nay, quá trình triển khai ứng dụng trí tuệ nhân tạo trong ngành hàng hải còn tương đối chậm so với các lĩnh vực khác, bất chấp những thành tựu thực tế mang lại. Dù vậy, việc các công ty vận tải biển nhận thức được vai trò của khoa học kỹ thuật trong việc duy trì tính cạnh tranh và buộc phải tích hợp AI vào quy trình hoạt động sẽ chỉ còn là vấn đề thời gian. 

Phạm Mai Ngân